योगा एक जीवनपद्धती

योगा ही एक जीवनपद्धती आहे. 

योगाचा नियमित सरावाने व्यक्तीला निरोगी राहण्यास मदत मिळते.

21 जून ,आंतरराष्ट्रीय योग दिवस. 

संपूर्ण जगात या दिवशी लोक 'योगासने" चा सराव व प्रात्यक्षिके करतात.

 एका गोष्टीचा निश्चित आनंद वाटतोय कि जनमानसात योगा बद्दल जनजागृती होत आहे व बदलत्या धावपळीच्या जगात रोज काही मिनिटे वेळ योगासनेसाठी देणे हे चांगल्या आरोग्यासाठी किती गरजेचे आहे याची जाणीव लोकांना होत आहे.

परंतु फक्त योगासने म्हणजेच योगा नाही. 

योगा ही एक जीवन पद्धती आहे.

 योगासने हा योगाचा एक अंग आहे.वास्तविक योगा म्हणजे अष्टांग योग. आपण या लेखात अष्टांग योग म्हणजे काय हे पाहू.

योगा चे आठ अंग आहेत व त्यांना एकत्रितपणे अष्टांगयोग असे म्हणतात. 

योगा करण्यासाठी या आठही अंगांचा अभ्यास करणे गरजेचे असते.

महर्षी पतंजली यांनी "योगसूत्र" मध्ये याचा विस्ताराने उल्लेख केला आहे.महर्षी पतंजली यांच्या नुसार चित्तवृत्ती चा निरोध ,(योगश्चितवृत्तिनिरोध:) म्हणजे योग होय. 

योगाच्या आठही अंगांचा नियमित सराव केल्याने व्यक्तीची शारीरिक ,मानसिक व आध्यत्मिक प्रगती होण्यास निश्चित मदत होते. 

अष्टांग योग चे हे आठ अंग कोणते ?

१) यम

२)नियम

३) आसन

४)प्राणायाम

५) प्रत्याहार

६) धारण

७) ध्यान

८) समाधी 

या आठ अंगापैकी पहिले पाच अंग (यम,नियम, आसन, प्राणायाम,प्रत्याहार) हे बहिरंग व 

उर्वरित तीन अंग ( धारणा,ध्यान, समाधी)हे अंतरंग आहेत.

योग मध्ये साधकाला प्रथम पाच अंगात तरबेज झाल्यावर पुढील तीन अंगाचा अभ्यास करणे शक्य होते.

१) यम -

यम ही सामाजिक नैतिकता आहे.यम चे पाच प्रकार आहेत.

   अ)अहिंसा - वाणीने,विचाराने, कर्माने हिंसा न करणे.

   ब) सत्य - सत्य वचन 

  क)अस्तेय- दुसऱ्याला न लुबाडने. चोरी न करणे.

  ड) ब्रह्मचर्य-  क्षणिक सुखात न गुंतता चेतनेला अंतर्मुख करण्याचा सराव करणे व अस्तित्वाशी एकरूप होणे .

  इ) अपरिग्रह- कोणत्याही गोष्टीचा आवश्यकतेपेक्षा जास्त संचय न करणे. उदा.धन .

२)नियम -नियम हे व्यक्तिगत नैतिकता आहे. नियम चे पाच प्रकार आहेत.

  अ) शौच - शरीर व मन शुद्ध करणे.

   ब) संतोष - सदैव संतुष्ट राहणे .

  क) तप - स्वतःशी प्रामाणिक, वक्तशीरपणा , प्रयत्नअसणे

  ड) स्वाध्याय- नियमित सराव व अभ्यास करणे.

   इ) ईश्वर प्राणिधान - अस्तित्वाशी समर्पित असणे.

३)आसन -

योगासने म्हणजे विविध शारीरिक क्रियांचा नियमित सराव ज्यातुन शरीराला सुदृढ,लवचिक, नियंत्रित करणे. योगासने यात विविध प्रकारची शारीरिक क्रिया असतात. प्रत्येक आजारानुसार विशेष आसने असून प्रशिक्षित शिक्षकांच्या मार्गदर्शनाखाली साधकाने आसने शिकून त्याचा नियमित सराव करावा लागतो. उदा. सूर्यनमस्कार, सर्वांगासन, पश्चिमोत्तासन, शीर्षासन, वज्रासन, पद्मासन , भुजंगासन इत्यादी .

४) प्राणायाम -प्राणायाम मध्ये श्वासोश्वासाच्या विशेष हालचाली करून त्याद्वारे आपल्या प्राणशक्तीला नियंत्रित करणे . तसेच प्राणायामाचा नियमित सरावाने रक्तसंचलन सुरळीत होण्यास मदत होते.

५)प्रत्याहार - इंद्रियांना नियंत्रित करणे . व्यक्तीचे इंद्रिय नेहमी बहिर्मुख असून क्षणिक सुखात गुंतून असते. म्हणून  इंद्रियांना अंतर्मुख करणे .

६) धारणा - अंतर्मुख होऊन जागृत राहण्याचा सराव करणे ज्यामुळं मन स्थिर होण्यास मदत होते. यासाठी ध्येय धारण करणे .

७) ध्यान -  सतत प्रत्येक क्षण जागृत राहण्याचा सराव करणे . वर्तमानातं जगणे .अंतर्मुख होऊन आंतरिक आनंदात मग्न होणे.

८) समाधी -  जिथे अहंकार 'मी' पणा नष्ट होऊन तिथे संपूर्ण अस्तित्व एक आहे याची जाणीव होते.

डॉ.अलोक कदम